بازشناسی استعاره‌های تحول معنوی در «شرح چهل حدیث» امام خمینی(ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادیان و عرفان، دانشکده الهیات و ادیان، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 استادیار، گروه عرفان اسلامی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول).

3 دانشیار، گروه عرفان اسلامی، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران، ایران.

4 دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران.

10.22081/jsr.2025.71028.1126

چکیده

در کتاب «شرح چهل حدیث» چند قرائت از تحول معنوی ارائه شده‌است. در نگاه اول مشخص نیست امام خمینی& به کدامیک از قرائت‌ها در تبیین تحول معنوی گرایش دارد. گاهی امام از مراتب خطی سلوک و طی سفر و مسافت سخن به میان می‌آوردو از منازل و مقامات می‌گوید و گاهی تحول معنوی را نه به شکل سفر بلکه به شکل فتح لایه‌های درون یا شکوفایی و کشف حجاب تبیین می‌کند. مسئله اصلی این مقاله بررسی چگونگی ترسیم تحول معنوی در کتاب شرح چهل حدیث و شناسایی وجوه مختلف آن است. در مقاله حاضر تلاش می‌شود با کمک نظریه استعاره‌های مفهومی لیکاف و جانسون و روش اجرایی چارتریس بلک به این سؤالات پاسخ دهیم: اساساً امام خمینی(رحمة الله) برای تبیین تحول معنوی از چه حوزه‌های مبدائی بهره برده‌ و چه ارتباطی بین آن‌ها برقرار کرده‌است؟ تعابیر استعاره‌ای امام چه ارتباطی‌ با وجوه و ساحات تحول معنوی (حوزه مقصد) دارند و چگونه روابط درونی حوزه مقصد یعنی تحول معنوی را تبیین می‌کنند؟یافته تحقیق آن است که امام خمینی نه تنها از حوزه مبداء مسافرت بلکه از حوزه‌های مبداء دیگری مانند نور و تاریکی، بندگی، امتحان، طبابت، طهارت، علم، جنگ و… نیز استفاده کرده است. وجه مشترک تمام این استعاره‌های مفهومی «حرکت» است. البته
در کنار حرکت «مقاومت در برابر انحراف» نیز کلید مفهومی مهمی در آثار ایشان برای ساخت استعاره‌ها است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

بازشناسی استعاره‌های تحول معنوی در «شرح چهل حدیث» امام خمینی(ره)

نویسندگان [English]

  • Ahmad Shakernejad 1
  • Mohammad Roodgar 2
  • Fatemeh Tabatabai 3
  • Ahmad Forouzanfar 4
1 Assistant Professor, Department of Religions and Mysticism, Faculty of Theology and Religions, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Islamic Mysticism Department, Imam Khomeini and Islamic Revolution Research Institute, Tehran, Iran (Corresponding Author).
3 Associate Professor, Islamic Mysticism Department, Imam Khomeini and Islamic Revolution Research Institute, Tehran, Iran.
4 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Humanities, Shahed University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

در کتاب «شرح چهل حدیث» چند قرائت از تحول معنوی ارائه شده‌است. درنگاه اول مشخص نیست امام خمینی (ره) به کدامیک از قرائت‌ها در تبیین تحول معنوی گرایش دارد. گاهی امام از مراتب خطی سلوک و طی سفر و مسافت سخن به میان می‌آورد و از منازل و مقامات می‌گوید و گاهی تحول معنوی را نه به شکل سفر بلکه به شکل فتح لایه‌های درون یا شکوفایی و کشف حجاب تبیین می‌کند. مسئله اصلی این مقاله بررسی چگونگی ترسیم تحول معنوی در کتاب شرح چهل حدیث و شناسایی وجوه مختلف آن است. در مقاله حاضر تلاش می شود با کمک نظریه استعاره‌های مفهومی لیکاف و جانسون و روش اجرایی چارتریس بلک به این سؤالات پاسخ دهیم: اساساً امام خمینی (ره) برای تبیین تحول معنوی از چه حوزه‌های مبدائی بهره برده‌ و چه ارتباطی بین آن‌ها برقرار کرده‌است؟ تعابیر استعاره‌ای امام چه ارتباطی‌ با وجوه و ساحات تحول معنوی (حوزه مقصد) دارند و چگونه روابط درونی حوزه مقصد یعنی تحول معنوی را تبیین می‌کنند؟ یافته تحقیق آن است که امام خمینی نه تنها از حوزه مبداء مسافرت بلکه از حوزه‌های مبداء دیگری مانند نور و تاریکی، بندگی، امتحان، طبابت، طهارت، علم، جنگ و… نیز استفاده کرده است. وجه مشترک تمام این استعاره‌های مفهومی «حرکت» است. البته در کنار حرکت «مقاومت در برابر انحراف» نیز کلید مفهومی مهمی در آثار ایشان برای ساخت استعاره‌ها است.

کلیدواژه‌ها [English]

  • تحول معنوی
  • استعاره‌های مفهومی
  • امام خمینی
  • عرفان عملی