اثربخشی آموزش هوش معنوی بر انعطاف‌پذیری شناختی و گرایش به رفتارهای پرخطر در دانش‌آموزان پسر مقطع متوسطه‌‌‌‌‌‌‌‌ اول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه فلسفه اسلامی و حکمت معاصر،پژوهشکده فلسفه، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات ‏فرهنگی، تهران، ایران (نویسنده مسئول).

2 استادیار، گروه روانشناسی،دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.22081/jsr.2025.71177.1136

چکیده

این تحقیق با هدف بررسی اثربخشی آموزش هوش معنوی بر انعطاف‌پذیری شناختی و گرایش به رفتارهای پرخطر دانش‌آموزان پسر مقطع متوسطه‌‌‌‌‌‌‌‌ اول انجام شد. طرح پژوهش از نوع نیمه‌آزمایشی با روش پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل کلیه دانش‌آموزان پسر مقطع متوسطه‌‌‌‌‌‌‌‌ اول مدارس سماء شهر تهران در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ بود. با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای یک دبیرستان انتخاب و از جمعیت ۲۴۰ نفری دانش‌آموزان مقطع متوسطه‌‌‌‌‌‌‌‌ اول، ۴۰ نفر که در مقیاس انعطاف‌پذیری شناختی دنیس و وندر وال، یک نمره پایین‌تر از میانگین و در مقیاس رفتارهای پرخطر محمدخانی، یک نمره بالاتر از میانگین کسب کردند، انتخاب و پس از همتاسازی تصادفی در دو گروه ۲۰ نفری آزمایش و کنترل عضو شدند. آموزش هوش معنوی برای گروه آزمایش در ۱۲ جلسه ۹۰ دقیقه‌ای برگزار گردید. پس از اجرای جلسات آموزشی، میزان انعطاف‌پذیری شناختی و گرایش به رفتارهای پرخطر هر دو گروه مجدد سنجیده شد. نتایج آزمون‌های t گروه‌های مستقل و t جفتی و نیز تحلیل کوواریانس نشان داد که آموزش هوش معنوی بر افزایش انعطاف‌پذیری شناختی و کاهش گرایش به رفتارهای پرخطر در دانش‌آموزان به‌طور معناداری اثربخش است (001/0 > P). این یافته نشان‌گر آن است که با ارتقای هوش معنوی از طریق آموزش، انعطاف‌پذیری شناختی دانش‌آموزان افزایش و گرایش آنها به رفتارهای پرخطر کاهش می‌یابد

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effectiveness of Spiritual Intelligence Training on Cognitive Flexibility and Tendency to Risky Behaviors in First-Year Male High School Students

نویسندگان [English]

  • Hadi Vakili 1
  • Ameneh Sadat Kazemi 2
1 Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy and Contemporary Wisdom, Philosophy Research Institute, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran (Corresponding Author).
2 Assistant Professor, Department of Psychology, Faculty of Medicine, Islamic Azad University of Medical Sciences, Tehran, Iran.
چکیده [English]

This study aimed to examine the effectiveness of spiritual intelligence training on cognitive flexibility and the tendency to engage in risky behaviors among first-year male high school students. The research design was semi-experimental with a pre-test and post-test method involving a control group. The statistical population included all first-year male high school students at Sama schools in Tehran during the 2021-2022 academic year. Using cluster sampling, one high school was selected, and from a population of 240 students, 40 students were chosen based on scoring below average on the Dennis and Vander Wal Cognitive Flexibility Scale and above average on the Mohammadkhani Risky Behavior Scale. The participants were randomly assigned to two groups of 20: experimental and control. Spiritual intelligence training was administered to the experimental group in 12 sessions of 90 minutes each. After the training, both groups were reassessed on cognitive flexibility and their tendency to engage in risky behaviors. Independent t-tests, paired t-tests, and covariance analysis revealed that spiritual intelligence training significantly increased cognitive flexibility and reduced the tendency to engage in risky behaviors among the students (P < 0.001). These findings suggest that enhancing spiritual intelligence through training improves cognitive flexibility and reduces students' tendency to engage in risky behaviors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spiritual Intelligence
  • Cognitive Flexibility
  • Tendency to Risky Behaviors
  • First-Year High School Students
آرام‌فر، بهنوش؛ حسینی، سعیده السادات؛ افشاری نیا، کریم؛ کاکابرایی، کیوان. (1398). «اثربخشی آموزش هوش ‏معنوی بر ‏مقابله با استرس و ارتباط مؤثر دانش‌آموزان». فصلنامه پژوهش در نظام‌های آموزش، 13(45)، صص 109-‏‏125‏
اکبرآبادی، احمدعلی؛ رضایی، آذرمیدخت. (۱۳۹۶). پیش‌بینی رفتارهای پرخطر براساس تاب‌آوری و هوش معنوی در زندانیان شهر مرودشت، پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد، رشته روان‌شناسی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.
حمید، نجمه؛ کیخسروانی، مولود؛ بابامیری، محمد؛ و دهقانی، مصطفی. (1391). بررسی سلامت روان و هوش معنوی با تاب آوری در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه. دوماهنامه تحقیقات سلامت جندی‌شاپور3(7)، صص 331-338.
دریکوند، حدیث؛ آقایی، اصغر؛ قربانی، مریم. (۱۳۹۳). مقایسه هوش معنوی بین مبتلایان به اختلال سوءمصرف مواد و افراد بهنجار، فصلنامه سلامت اجتماعی و اعتیاد، (3)، صص ۳۵-۴۸.
رضایی، براتعلی؛ صاحبدل، حسین. (۱۳۹۵). اثربخشی آموزش مهارت‌های هوش معنوی بر کاهش رفتارهای پرخطر دانش‌آموزان پسر دوره متوسطه، پنجمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روان‌شناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی، تهران.
سهرابی، فرامرز. (1387)، مبانی هوش معنوی، فصلنامه  سلامت روان، (1).
سیف، علی‌اکبر. (۱۳۹۳). روان‌شناسی پرورشی نوین. تهران: انتشارات نشر دوران.
شرکت، مرضیه؛ کلانتری، مهرداد؛ آذربایجانی، مسعود؛ عابدی، محمدرضا. (1399). اثربخشی آموزش هوش معنوی بر میزان هوش معنوی، بهزیستی روانشناختی، اضطراب و افسردگی دانشجویان. ماهنامه علوم روانشناختی، 19(88)، صص ۴۸۳-۴۹۳.
شعبانی بهار، غلامرضا؛ یعقوبی، ابوالقاسم؛ فاروقی، حسین. (۱۳۸۹). تعیین ارتباط هوش هیجانی و عملکرد ورزشی ورزشکاران استان همدان، فصلنامه مطالعات مدیریت ورزشی، ۷(۷)، صص ۸۳-۹۱.
شیرین‌خیر، علی؛ حاجی‌علیزاده، کبری. (۱۳۹۶). نقش هوش هیجانی و هوش معنوی در جلوگیری از بازگشت به مصرف مجدد مواد در معتادان در حال ترک مواد مخدر، پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد، رشته روان‌شناسی بالینی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندرعباس.
کبوتری اصفهانی، فائزه؛ عابدی، احمد؛ قمرانی، امیر. (1395). «اثربخشی آموزش هوش معنوی بر مؤلفه‌های بهزیستی ‏ذهنی ‏دانش‌آموزان تیزهوش». دو فصلنامه پژوهشنامه روانشناسی مثبت، 2(1)، صص 47-62‏
کشاورزی، سمیه و یوسفی، فریده. (1390). رابطه هوش هیجانی با هوش معنوی و تاب‌آوری دانشجویان. فصلنامه روانشناسی، 16(63)، صص 318-299.
گودرزی، کوروش. (1393). «اثربخشی تعاملی آموزش مهارت های زندگی و هوش معنوی بر میزان آگاهی دانشجویان ‏از ‏مهارت های زندگی»، دوفصلنامه‎ ‎راهبردهای شناختی در یادگیری، 2(3)، صص 19-38.‏
محمدخانی، شهرام. (۱۳۸۷). عوامل خطرساز و حفاظت‌کننده مصرف الکل، سیگار و سایر مواد در نوجوانان کشور، فصلنامه روان‌شناسی تربیتی، ۴(۱۲).
محمدخانی، شهرام؛ اسدی، مسعود. (۱۳۹۱). علل گرایش نوجوانان به مواد مخدر صنعتی در استان بوشهر و ارائه راهکارهای پیشگیری انتظامی از آن، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران.
محمدخانی، شهرام؛ رضایی جمالویی، حسن. (۱۳۹۵). رابطه مصرف سیگار و قلیان با عوامل فردی، خانوادگی و اجتماعی نوجوانان. دوماهنامه دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی سبزوار، 23(۸۵)، صص ۲۶۲-۲۸۰.
محمدخانی، شهرام؛ رضایی، حسن. (۱۳۹۳)، پیش‌بینی کننده‌های مصرف مواد و مشروبات الکلی در نوجوانان، فصلنامه  دانشگاه علوم پزشکی تربت‌حیدریه، 2(4)، صص 56-70.
محمدخانی، شهرام. (۱۳۸۴). ساخت و استانداردسازی پرسش‌نامه عوامل خطرساز و حفاظت‌کننده مصرف مواد به‌ منظور شناسایی دانش‌آموزان در معرض خطر سوءمصرف مواد، دفتر مقابله با جرم و مواد مخدر سازمان ملل متحد در ایران.
محمدخانی، شهرام. (۱۳۸۶). مدل ساختاری مصرف مواد در نوجوانان در معرض خطر: ارزیابی اثر مستقیم و غیرمستقیم عوامل فردی و اجتماعی، فصلنامه پژوهش در سلامت روان‌شناختی، (6)، صص۱۷-۵
محمدخانی، شهرام. (۱۳۹۴). برنامه توانمندسازی روانی-اجتماعی در مدرسه: ارتقای سلامت با تمرکز بر آموزش مهارت‌های زندگی به دانش‌آموزان در معرض خطر، دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل متحد و ستاد مبارزه با مواد.
محمدخانی، شهرام. (۱۳۹۵). توانمندسازی روانی-اجتماعی دانش‌آموزان در مدارس. تهران: ستادِ با مبارزه با مواد مخدر و دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل در ایران.
محمدخانی، شهرام. (۱۳۹۰)، شیوع مصرف مواد در نوجوانان ایرانی، مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان، (1)، صص ۳۶-۲۰.
مرعشی، سید علی؛ نعایی، عبدالرضا؛ بشلده، کیومرث؛ زرگر، یداله؛ غباری بناب، باقر. (1391). «تأثیر آموزش هوش ‏معنوی ‏بر بهزیستی روان‌شناختی، اضطراب وجودی و هوش معنوی، در دانشجویان دانشکده نفت اهواز». دوفصلنامه ‏دست‌آوردهای ‏روانشناختی، 19(7)، صص63-80.‏
معلمی، صدیقه؛ رقیبی، مهوش؛ سالاری درگی، زهره. (۱۳۸۹)، «مقایسه هوش معنوی و سلامت روان در افراد معتاد و غیرمعتاد»، فصلنامه مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی شهید صدوقی یزد، (18). صص ۲۳۵-۲۴۲.
منصوری، رضا؛ آل‌بهبهانی، مرجان؛ اسمعیلی، زهره؛ امجدیان، فرزانه. (۱۳۹۵). اثربخشی آموزش مؤلفه‌های هوش معنوی بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان، توسعه آموزش جندی‌شاپور. فصلنامه مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی اهواز 7(ویژه‌نامه)، صص ۷۴-۸۱.
Amram, Yosi.( 2007). The Seven Dimensions of Spiritual Intelligence: An Ecumenical Grounded Theory. Paper presented at the 115th Annual Conference of the American Psychological Association, San Francisco, CA, USA, August 17–20.
Bandura, A. (1986). Social learning through imitation. In M. R. Jones (Ed), Nebraska Symposium on Motivation. Lincoln: University of NebraskaPress.
Bergman, M. M. Scott, J. (2001). Young Adolescents' Well-being and Health-risk Behaviors: Gender and Socioeconomic Difference's. Journal of Adolescence, 24, pp. 183-197.
Blakemore, S. J.; Mills, K. L (2014). Is Adolescence a Sensitive Period for Sociocultural Processing? Annual Review of Psychology 65, pp. 187–207.
Brooks T, L, Harris, SK, Thrall JS, Woods ER. (2002). Association of adolescent risk behaviors wi, th mental health symptoms in high school students. J Adolescent Health. Sep; 31(3), pp. 240-246.
Dennis, J. P., and Vander Wal, J. S. (2010). The cognitive flexibility inventory: Instrument development and estimates of reliability and validity. Cogn. Ther. Res. 34, 241–253. doi: 10.1007/s10608-009-9276-4.
Emmons, R. A., (2000), Is Spirituality an Intelligence? Motivation and the psychology of ultimate concern, The International Journal for the Psychology of Religion, 10(1), pp. 3-26.
Galanter, M., & Kleber, H.D. (2006), Textbook of substance abuse treatment. Washington, D.C. American Psychiatric Press.
Haglund, M. E. M., Nestadt, P. S., Cooper, N. S., Southwick, S. M., & Charney, D. S. (2007). Psychobiological mechanisms of resilience: Relevance to prevention and treatment of stress-related psychopathology. Development and Psychopathology, 19, pp. 889–920.
Jacques, S., & Zelazo, P. D. (2005). On the possible roots of cognitive flexibility. In B. D. Homer & C. S. Tamis-LeMonda (Eds.), the development of social cognition and communication. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.
Khodabakhshi Koolaee, A., Heidari, S., Khoshkonesh, A., & Heidari, M. (2013). Relationship between spiritual intelligence and resilience to stress in preference of delivery method in pregnant women. The Iranian Journal of Obstetrics, Gynecology and Infertility, 16(58), pp. 8-15.
Khosravi, M., & Nikmanesh, Z. (2014). Relationship of spiritual intelligence with resilience and perceived stress. Iranian journal of psychiatry and behavioral sciences, 8(4), 52.
King, D. B.(2008). Rethinking claims of spiritual intelligence: a definition, model, and measure. [Thesis],Ontario: Trent University.
Little, E. (2015). Problem-solving with teenagers. Educational and developmental psychologis. Raising Children.net work. To Socialization.
Nachiappan, S., Andi, H. K., Veeran, V. P. K., Ahmad, A. I., Haji Mohd Zulkafaly, F. (2014). Analysis of Cognition Integration in Intelligence Quotient (IQ), Emotional Quotient (EQ) and Spiritual Quotient (SQ) in Transforming Cameron Highlands Youths through Hermeneutics Pedagogy, Procedia - Social and Behavioral Sciences, 112, 888.
Narayanan, A., & Jose, T. P. (2011). Spiritual intelligence and resilience among Christian youth in Kerala. Journal of the Indian Academy of Applied Psychology, 37(2), pp. 263-268.
Nasel, D. D. (2004). Spiritual Orientation in Relation to Spiritual Intelligence: A Consideration of traditional Christianity and New Age/ individualistic spirituality, Unpublished thesis, Australia: The University of South Australia.
Piaget, J. (1953). The origin of intelligence in the child. New Fetter Lane, New York: Routledge & Kegan Paul.
Robinson, A. R., Cranford, J. A., Webb, J. R., Brower, K. J. (2007). Six-month changes in spirituality, religiousness, and heavy drinking in a treatment-seeking sample. Journal of studies alcohol and drugs. 68, pp. 282-290.
Santos, E, Severo. (2006). “Spiritual intelligence;
Santrock.J.W.(2012). Educational Psychology." 5th Edition. Publisher: McGraw Hill; ISBN-10: 1259010244. K.
Sisk, Dorothy A., E. Paul Torrance. (2001). Spiritual Intelligence: Developing Higher Consciousness, ‎ Creative Education Foundation.
Steinberg, L. (2016). Psychosocial Development during Adolescence. McGraw-Hill Global Education Holdings, LLC.
Vaughan, F. (2003). what is spiritual imtelligence?, Journal of humanistic psychology, 42, (2), pp. 16-33.
Warner, Felicity. (2019). A Journey with Sacred Oils: 20 Meditations for Healing Spirit and Soul, Hay House UK.
Yang, K., Mao, X. (2007). A study of nurses spiritual intelligence: A cross sectional questionnaire survey, International journal of nursing study, Vol. 44, PP. 999-1010.
Zohar, D. & Marshal, I. (2000). SQ-Spiritual intelligence, the ultimate intelligence, London: Bloomsbury.
Zohar, Danah & Marshal, Ian. (2002). Spiritual Capital: Wealth we can live by, Berrett-Koehler Publishers, Inc.
Gieseke, Amy R. (2014) “The Relationship between Spiritual Intelligence Mindfulness, and Transformational Leadership among Education Leaders", College of Professional Studies Northeastern University, Boston, Massachusetts.
Pant, Naveen; S K Srivastava (2019) “The Impact of Spiritual Intelligence, Gender and Educational Background on Mental Health Among College Students”, Journal of Religion and Health, Volume 58, pages 87–108
Korazija, Maja; Simona Sarotar Zizek; Damijan Mumel (2016)”The Relationship between Spiritual Intelligence and Work Satisfaction among Leaders and Employees” Naše gospodarstvo/Our economy, DOI: 10.1515/ngoe-2016-0012.
Vaughan, F. (2003). What is spiritual intelligence? Journal of Humanistic Psychology, 42(2), pp. ‎‎16–33.‎